Ludzie są stałocieplni – tak jak inne ssaki. W przeciwieństwie od zwierząt zmiennocieplnych, takich jak wąż czy jaszczurka, które dostosowują temperaturę swojego organizmu do temperatury otoczenia, zwierzęta stałocieplne utrzymują (względnie) stałą temperaturę wewnętrzną niezależnie od zmian temperatury otaczającego je środowiska. Co to oznacza w kontekście gór? Ponieważ warunki pogodowe potrafią zmienić z się w nich z chwili na chwilę, ważne powinno być dla Ciebie ubranie się „na cebulkę”, nawadnianie i obserwowanie swojego organizmu. Dlaczego to śmiertelnie istotne – dowiesz się z tego wpisu.

 

 

Jaka jest prawidłowa temperatura ciała?

Utrzymanie właściwej temperatury wewnętrznej jest jednym z warunków prawidłowego działania naszego organizmu. Zmiana temperatury wewnętrznej ciała już o 4 stopnie! powoduje uszkodzenie struktur komórkowych, zaburzenia aktywności enzymów i może prowadzić do nieprawidłowości procesów biochemicznych zachodzących w naszych komórkach. Co ważne – pisząc „temperatura wewnętrzna” mam na myśli temperaturę wnętrza ciała. Różne narządy i tkanki mają rożną temperaturę. Wątroba, ze względu na silne ukrwienie i zachodzące w niej intensywnie procesy biochemiczne, uchodzi za najgorętszy narząd – jej temperatura sięga 37,2 stopni Celsjusza. Tuż za nią na podium plasuje się mózg z temperaturą 37 stopni. Temperatura niektórych tkanek może się zmieniać – na przykład mięśnie uda wskutek pracy fizycznej mogą rozgrzać się nawet do 42 stopni! Jednak w warunkach normy temperatura części obwodowych ciała, czyli rąk i nóg, zazwyczaj jest niższa od temperatury głowy i tułowia. Co ciekawe, najbardziej stałą temperaturę obserwujemy w samym środku organizmu, w prawej komorze serca.

Temperatura skóry potrafi znacznie różnić się od temperatury wnętrza ciała. Temperatura powierzchni ciała w dużej mierze zależy od wpływów środowiska – wiatr lub wilgoć potrafią ją bardzo obniżyć. Dopóki jednak temperatura wnętrza naszego organizmu nie spada lub nie podnosi się drastycznie ani nie odczuwamy bólu związanego z oparzeniem lub nadmiernym wychłodzeniem, temperatura skóry nie musi nas niepokoić.

Temperaturę wnętrza ciała badamy na kilka sposobów. W szpitalu sięga się po pomiar rektalny wykonywany przez odbyt na głębokości ok. 5-8 cm. Uzyskane w ten sposób wyniki dobrze odzwierciedlają temperaturę wnętrza organizmu – są tylko nieco niższe od temperatury wątroby, mózgu i innych narządów wewnętrznych. W domu zazwyczaj stosuje się włożenie termometru pod język lub pod pachę; wiadomo, że prawidłowe wartości dla tych pomiarów to odpowiednio 37 i 36,6 stopnia.

 

Czy wiesz, że… Mierzenie temperatury za pomocą dłoni nie daje wiarygodnych wyników. Dłonie, jako obszar peryferyjny organizmu, zazwyczaj są nieco chłodniejsze od reszty ciała. Dotykając czyjegoś czoła taką wychłodzoną dłonią możesz odnieść wrażenie, że druga osoba ma gorączkę, podczas gdy nie będzie to miało miejsca. Lepszym rozwiązaniem będzie dotknięcie czoła czołem – w tym przypadku ewentualna różnica temperatur między dwoma organizmami powinna być minimalna. Najpewniejszym sposobem będzie jednak pomiar temperatury za pomocą termometru oraz makroskopowa ocena stanu drugiego człowieka (występowanie drżenia mięśniowego, zarumienienie, pocenie się itp.).

 

Czy temperatura ciała jest zawsze taka sama?

Temperatura ciała zmienia się w ciągu doby. Najniższą temperaturę obserwujemy w nocy. Dlatego nawet będąc pewnym ładnej pogody i planując nocleg pod chmurką, warto zabrać ze sobą w podróż śpiwór, ubrać się cieplej przed snem lub zakryć przynajmniej czymś izolującym od otoczenia. Folia też się przyda, chociaż uwaga na możliwość zawinięcia się w nią w sposób utrudniający oddychanie!

 

Czy wiesz, że… Powszechne jest przekonanie, że dwie strony folii NRC – złota i srebrna – nadają się różnych celów. Złota folia do wnętrza ma chronić przed przegrzaniem, zaś srebrna do wnętrza – przed chłodem. W rzeczywistości brak dowodów na to, by używanie określonej strony miało jakiekolwiek znaczenie. Niemniej folia NRC może przydać się w górach. Jest lekka, ma dużą powierzchnię, zajmuje niewiele miejsca w plecaku i można zawinąć się w nią, izolując od otoczenia i tworząc w ten sposób warstwę ciepłego powietrza, która daje nam poczucie ciepła.

 

Najwyższa temperatura jest osiągana przez ludzki organizm w ciągu dnia, w godzinach 8-12 i 18-21. Poza tym warto pamiętać o zmianach temperatury zsynchronizowanych z różnymi fazami cyklu menstruacyjnego. Wszystkie te różnice oscylują w okolicach 1 stopnia Celsjusza.

 

 

Co jest gorsze – przegrzanie się czy wychłodzenie?

Nasz organizm dąży do utrzymania stałej temperatury ciała. Jak wspomniałam powyżej, niewłaściwa temperatura ciała może powodować zaburzenie wielu procesów biochemicznych. Możesz porównać to do działania elektroniki – na mrozie telefony lubią się gwałtownie rozładowywać i nie reagować na komendy, z kolei Twój komputer potrzebuje wiatraczka, by uchronić się przed przegrzaniem. Ludzie ciało także posiada pewne mechanizmy, dzięki którym może bronić się przed nagrzaniem lub wychłodzeniem.

Jeżeli chodzi o wychłodzenie, ludzki organizm potrafi przetrwać duży spadek temperatury. Jeden z „rekordów” należy do Anny Bagenholm, która w 1999 roku przeżyła wypadek narciarski, a temperatura jej ciała uwięzionego pod wodą spadła do 13,7 stopnia! Jednak przez wiele kolejnych lat cierpiała na bóle związane z uszkodzeniem nerwów. Chociaż zdarzają się przypadki ludzi, którzy przeżyli tak znaczne obniżenie temperatury ciała, nie jest to częsta sytuacja. W zdecydowanej większości przypadków wyziębienie organizmu do ok. 23 stopni wiąże się ze śmiercią.

Inaczej wygląda sytuacja w przypadku przegrzania. Mechanizmy naszego ciała pozwalające na pozbycie się nadmiaru ciepła są bardzo ograniczone, a różnica między stanem zdrowia a stanem potencjalnej śmierci – bardzo mała. Na zmiany temperatury najbardziej wrażliwy jest mózg. Podwyższenie jego temperatury powyżej 41,5 stopnia Celsjusza grozi nieodwracalnym uszkodzeniem z powodu denaturacji białek. Gdy wrzucisz jajko do wrzątku, zachowa się podobnie do mózgu w warunkach podwyższonej temperatury – ugotuje się („zetnie”). Jak pewnie się domyślasz, tego stanu nie da się odwrócić.

 

 

Co się dzieje, gdy jest Ci gorąco?

Zarumienienie skóry

Pierwszą rzeczą, która rzuca się w oczy, gdy robi Ci się gorąco, jest zarumienienie skóry. Twój organizm rozszerza naczynia krwionośne, dzięki czemu zwiększa się skórny przepływ krwi. W ten sposób zintensyfikowane zostaje przenoszenie ciepła z wnętrza na powierzchnię ciała. Możesz porównać to do rzeki o wąskim i szerokim korycie. Rzeka o szerokim korycie styka się z otoczeniem – np. powietrzem nad nią – na większej powierzchni niż rzeka o wąskim korycie.

To pozytywny mechanizm, który pomaga nam się ochłodzić, ale w niektórych warunkach może mieć też negatywne konsekwencje. Skoro przez Twoją skórę przepływa więcej krwi (która jest w ten sposób chłodzona), serce musi pracować intensywniej. Zwiększa się częstotliwość jego skurczów. Co to oznacza w kontekście wyprawy w góry? Wspinaczka sama w sobie wiąże się z przyspieszeniem pracy serca, które pompuje krew z tlenem do Twoich mięsni. Jeżeli wchodzisz na górę, a Twój organizm doświadcza przegrzania, Twoje serce jest narażone na bardzo duże obciążenia.

Pocenie się

Gdy temperatura otoczenia przekracza 28-32 stopnie Celsjusza lub gdy temperatura wnętrza ciała zwiększa się, organizm usuwa nadmiar ciepła przez pot. Woda ma nawet 25-krotnie! większe przewodnictwo cieplne od powietrza, co oznacza, że cienka warstewka wilgoci na Twojej skórze może błyskawicznie ochłodzić cały organizm.

 

Czy wiesz, że… W kulturze europejskiej (i kilku innych) utarło się uważać pot oraz wilgoć ciała za coś nieestetycznego. Reklamy sugerują, że należy wstydzić się tej naturalnej reakcji organizmu i używać antyperspirantów. To bardzo nierozsądne! Jeżeli Twoje ciało się poci, nie robi tego Tobie „na złość” – to zwykła reakcja organizmu, który informuje Cie w ten sposób, że coś jest nie w porządku i jeżeli nie dokonasz zmiany – ubioru, otoczenia, nawodnienia – może doprowadzić to nawet do hipertermii. Używanie antyperspirantu sprawi, że przestaniesz się pocić, a zatem – Twoje ciało straci jedną z podstawowych możliwości uchronienia Cię przed przegrzaniem.

 

I znów, tak jak w przypadku rozszerzenia naczyń krwionośnych, mechanizm pocenia się jest pozytywny, ale może wiązać się też z zagrożeniem. W skład potu wchodzi woda, a także jony: kationy i aniony ważne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Pocąc się, organizm wyczerpuje zasoby płynów ustrojowych i elektrolitów. Dlatego choć podczas wędrówki należy pić wodę systematycznie, nawet jeżeli nie czujesz pragnienia, ta czynność staje się szczególnie ważna, jeżeli się pocisz. Do butelki warto wrzucić tabletkę rozpuszczalną z mieszanką jonów lub po prostu zdecydować się napój izotoniczny, który uzupełni braki.

Przy dużej wilgotności powierza parowanie potu nie zachodzi. Dlatego wędrówka w temperaturze komfortu cieplnego podczas intensywnego wysiłku, gdy powietrze jest wilgotne, może poważnie zagrażać zdrowiu.

 

 

Co się dzieje, gdy jest Ci zimno?

Zwężenie naczyń krwionośnych

Gdy temperatura wnętrza Twojego ciała spada, organizm stara się zmniejszyć utratę ciepła, zmniejszając powierzchnię wymiany ciepła z otoczeniem. Dlatego dochodzi do zwężenia naczyń krwionośnych. Mniej krwi przepływającej przez skórę sprawia, że mniej ciepła jest oddawanego do otoczenia. Zwiększa się także pojemność minutowa serca.

Drżenie mięśniowe

Praca mięśni szkieletowych stanowi źródło ciepła. Zauważysz to bez problemu, jeżeli zrobisz kilka przysiadów, a potem dotkniesz mięśni zaangażowanych w pracę – najpewniej będą rozgrzane. Nasz organizm wykorzystuje ten fakt, gdy zaczynamy odczuwać zimno, i powoduje drżenie mięśniowe – tzw. dreszcze. Niestety ilość ciepła wytwarzanego w wyniku drżenia mięśniowego może przekraczać nawet 5,5-krotnie tempo podstawowej przemiany materii, więc jest bardzo kosztowne energetycznie. Oznacza to, że drżenie sprawdza się na krótką metę – to dla Ciebie wyraźny sygnał, że należy się zatrzymać, cieplej ubrać oraz, najlepiej, zjeść coś ciepłego, ponieważ i z powodu chłodu, i z powodu samego drżenia doszło do spalenia wielu kalorii oraz utraty energii.

Tkanka tłuszczowa brunatna

Brunatna tkanka mięśniowa występuje u człowieka przede wszystkim we wczesnym okresie po urodzeniu. Jest także zachowana i może wzrastać u ludzi narażonych na długotrwałe działanie zimna, np. ludów inuickich. U niemowlaków jest zlokalizowana przede wszystkim między łopatkami i wzdłuż kręgosłupa. W przypadku dorosłych trudniej o precyzyjną ocenę, ponieważ przeplata się ona z tkanką tłuszczową żółtą. Uważa się, że u dorosłych najwięcej brunatnej tkanki tłuszczowej znajduje się w okolicach karku i klatki piersiowej. Tkanka ta ma bardzo dużo mitochondriów, a w warunkach chłodu jest miejscem, w którym zachodzi termogeneza bezdrżeniowa. Czyli proces podobny do dreszczy (termogenezy drżeniowej) – tylko bez drgania mięśni :).

 

Czy wiesz, że… Ze względu na niekorzystny stosunek powierzchni ciała niemowlaka do jego masy oraz małą zwartość podskórnej tkanki tłuszczowej, noworodki są szczególnie wrażliwe na zmiany temperatury otoczenia. Idealną dla nich temperaturą otoczenia są 32-34 stopnie Celsjusza. Dlatego ważne jest zrównoważone podejście do kwestii ubrania malucha – nie przesadzać, ponieważ tkanka tłuszczowa brunatna jest obecna, a przegrzanie może mieć tragiczne konsekwencje, ale też uważać na wychłodzenie, które może nastąpić bardzo szybko.

 

Zmniejszenie przepływu krwi

Odczuwając chłód możesz zaobserwować, że najszybciej wychładzają się peryferyjne części ciała – dłonie, stopy, nogi, ręce. Wiąże się to z faktem, że nasz organizm w warunkach zagrożenia – a wychłodzenie jest odbierane jako zagrożenie – stara się uratować ciało poprzez ograniczenie krążenia w częściach ciała, których obecność nie jest konieczna do przeżycia. Krew zaczyna krążyć przede wszystkim w obrębie głowy i tułowia. Bez ręki lub nogi masz szanse przetrwać – bez sprawnie działającego mózgu i serca już nie. To jednak wiąże się z faktem, że obszar głowy i tułowia w razie zwiększonej ekspozycji na zimno jest podatny na największą utratę ciepła. Dlatego podczas wędrówki pamiętaj o zabezpieczeniu tych części ciała – np. nie rozbieraj się na mrozie, jeżeli nie ma takiej wyższej konieczności.

 

Podsumowując, idąc w góry: Ubierz się na cebulkę. Lepiej mieć więcej ubrań i zdejmować ją w miarę poprawy pogody niż nie mieć w co się odziać w razie nagłego wychłodzenia i pojawienia się deszczu. Dbaj o odpowiednie nawodnienie organizmu. Pij nawet wtedy, gdy nie czujesz pragnienia, a stopień nawodnienia oceniaj na podstawie barwy moczu, która powinna być słomkowa. W podróż zabierz napój izotoniczny lub tabletki musujące z jonami. W trakcie drogi zatrzymuj się, by dostosować ubiór do warunków otoczenia. Zwracaj uwagę na pracę swojego serca, potliwość, poczucie gorąca, drżenie, gęsią skórkę. W razie biwakowania zaopatrz się w śpiwór lub koce na noc. Pamiętaj, że warstewka wody na skórze błyskawicznie wychładza organizm. Może to być pomocne w razie podwyższenia temperatury ciała w wyniku długotrwałego wysiłku, ale na dłuższą metę – może zaszkodzić. Zabierz ze sobą zdrowy rozsądek :)!

 

 
 

by Udostępnij znajomym / Share with friends
by Polub na fejsbuku / Like Page